Krajan Tysiąclecia

Dworczak Roman: urodził się 28 lis-topada 1905 r. w rodzinie krawca we Wrocławiu. Po utworzeniu państwa polskiego rodzina przeniosła się do Poznania. Tutaj ukończył Seminarium Nauczycielskie w Rogoźnie (matura 1927 r.). W 1929 r. objął stanowisko nauczyciela w Szkole Powszechnej w Syryni. Uczył przedmiotów ścisłych, prowadził zajęcia praktyczne. Udzielał się społecznie. W 1932 r. razem z grupą entuzjastów założył klub sportowy „Naprzód 32 Syrynia”, któremu aż do 1939 r. prezesował. W 1939 r. zawarł związek mał-żeński z poznaną jeszcze w Wielkopolsce Agnieszką Bernardówną. W okresie wojny pracował początkowo fizycznie, potem utrzymywał się z tłumaczenia urzędowych zawiadomień i korespondencji. Pomagał burgermeistrowi z Bukowa, którego znajomość j. niemieckiego była niewystarczająca. Pozostawał pod obserwacją policji. Pod koniec wojny (w 1945 r.) został osadzony w więzieniu w Raciborzu, potem przeniesiony do Baborowa i dalej do Oddolnej Wody w Czechach, gdzie pracował m.in. przy budowie lotniska i kopaniu okopów. W maju 1945 r. wrócił do Syryni. W krótkim czasie przy pomocy mieszkańców urządził trzy sale lekcyjne, dzięki czemu nauka mogła się rozpocząć we wrześniu 1945 r. Brakowało wszystkiego, a nauce towarzyszyła praca sanitarno-charytatywna. Dworczak rozpoczął starania o budowę nowej szkoły. W lipcu 1948 r. rozpoczął działalność Komitet Budowy, w którym został zastępcą przewodniczącego. Rok później ukończył kurs dla kierowników szkół. Nie doczekał jednak uroczystego otwarcia nowego budynku szkolnego. Zmarł na zawał serca 31.01.50 r., niespełna 3 miesiące przed oddaniem szkoły do użytku.
Iksal Maksymilian (ps. Hoffman): urodził się 7 kwietnia 1895 r. w Turzyczce w liczącej dziewięcioro dzieci rodzinie rolnika Jana i Marcjanny z domu Musioł. W 1915 r. trafił do wojska nad Ren, potem na front francuski. Zatruty gazem dostał się do szpitala i następnie na front rosyjski. W 1916 r. wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej. Po powrocie do Turzyczki nawiązał kontakty z miejscowymi działaczami niepodległościowymi. Jako jeden z pierwszych złożył w Pszowie przysięgę organizacyjną. W kwietniu 1919 r. w obawie przed aresztowaniem przedostał się do Piotrowic. W obozie uchodźczym stanął na czele powołanego 14 sierpnia dowództwa, czy też „samozwańczego komitetu”, który wydał rozkaz rozpoczęcia I powstania śląskiego opatrzony kryptonimem „Gwiazda”. Po jego wydaniu przeprowadził akcję zbrojną na pograniczu. Następnie udał się do Krakowa i Warszawy prosić o pomoc gen. Hallera, premiera Ignacego Paderewskiego, Józefa Piłsudskiego (który delegacji nie przyjął), wreszcie gen. Dobór-Muśnickiego. Po upadku powstania Iksal przebywał w obozach dla uchodźców w Oświęcimiu, Czechowicach i Sos-nowcu. W lutym 1920 r. POW skierowało go na teren Opolszczyzny. Pełnił tam funkcję zastępcy komendanta powiatowego. Wyróżnił się w II powstaniu pod Kosarowicami. Po zakończeniu powstania został na krótko aresztowany. W 1921 r. walczył w Brygadzie „Bogdan” Grupy „Północ” Wojsk Powstańczych. W czerwcu 1921 r. wrócił na teren rybnickiego. Uczestniczył tutaj w uroczystości powitania Piłsudskiego. W okresie międzywojennym pracował w rybnickim sądzie jako kancelista, potem w magistracie (także po 1945 r.). Część byłych powstańców określała jego działania w 1919 r. mianem zamachu stanu, otwartego buntu w łonie organizacji oraz obarczała odpowiedzialnością za poniesione przez walczących straty ludzkie. W latach 1923-39 był członkiem Związku Powstańców Śląskich, w 1939 r. jednym z organizatorów Ochotniczych Oddziałów Powstańczych. W okresie wojny przebywał m.in. w Otmęcie i Blachowni Śląskiej. Ukrywał się i zmieniał nazwisko w obawie przed zidentyfikowaniem i aresztowaniem, a zatrzymany przez Gestapo nie został rozpoznany. Po wojnie członek ZBOWiD-u oraz Stronnictwa Demokratycznego. Został odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł w 1981 r.

Januszewicz Alfons ks., proboszcz w Jedłowniku. Urodził się 26.10.1884 r. w Mysłowicach w wielodzietnej rodzinie. W 1911 r. otrzymał święcenia kapłańskie. Pracował kolejno w Kostrzynie, Berlinie, Zaborzu, Świętochłowicach, Przyszowicach, Bytomiu, Suszcu, Chorzowie, Wodzisławiu (od 1925 r.) i Jedłowniku (od 1929 r. jako proboszcz). W czasie jego posługi wybudowano w Jedłowniku salkę parafialną, wyremontowano plebanię, zniesiono patronat - uzyskując w zamian
działkę na trzeci cmentarz i zamek, który wydzierżawiono SS Opatrzności ze Lwowa, wreszcie zorganizowano liczącą kilkaset tytułów bibliotekę. Januszewicz uporządkował archiwum parafialne, poczynił różne zestawienia i zapiski historyczne. Interesował się dziejami parafii, jakieś materiały miał podobno sprowadzić z Wrocławia. Miał też być autorem opublikowanego, a dotychczas nie odnalezionego artykułu „Jedlownik 1100 Jahre Alte”. W czasie jego proboszczowania erygowano kaplicę na zamku w Jedłowniku, w Czyżowicach zbudowano masywną kaplicę (Januszewicz był przeciwnikiem tej inwestycji), a następnie utworzono lokalię (1942 r.), wreszcie kurację (1946 r.). Powołano także Komitet Budowy Kościoła w Turzy. Powstały także pomysły remontu drewnianego kościoła w Jedłowniku, przebudowy wspomnianego zamku na kościół, wreszcie i budowy nowego kościoła. W 1930 r. zamówiono nawet rysunki i kosztorysy. Prężnie działały w parafii Oddziały Katolickich Stowarzyszeń: Młodzieży Męskiej, Młodzieży Żeńskiej, Kobiet oraz Mężczyzn. 22.04.36 r. erygowano pierwszą w okolicach Wodzisławia Parafialną Akcję Katolicką. Januszewicz odnosił się także bardzo przychylnie do działalności towarzystw świeckich - Kółka Rolniczego i Towarzystwa Polek. Posiadał niemałe zasługi dla podniesienia poziomu kultury rolnej. Przy wspomnianych stowarzyszeniach zaprowadzono Przysposobienie Rolnicze. Stało ono w Jedłowniku na bardzo wysokim poziomie, o czym najlepiej świadczy fakt zdobycia przez tutejsze zespoły KSM pierwszej wojewódzkiej nagrody w postaci cennego opryskiwacza za najlepsze wyniki w przysposobieniu rolniczym. W zorganizowanej 26 kwietnia 1927 r. w salce parafialnej uroczystości wzięli udział m.in. poseł Dziuba, prezes powiatowego Śląskiego Związku Kółek Rolniczych Smołka. „Wzniośle przemówił również miejscowy ks. proboszcz Januszewicz, gorliwy propagator rolnictwa”- zanotował „Rolnik Śląski”. Januszewicz zasłużył się także przy organizacji wiejskiego uniwersytetu niedzielnego, który uruchomiono w Jedłowniku w sezonach zimowych (styczeń - marzec) 1938 i 1939 r. w salce parafialnej, (w 1939 r. w szkole). Dzięki temu miejscowi rolnicy mogli uczestniczyć w prowadzonych przez specjalistów i praktyków wykładach z zakresu prawa, ubezpieczeń, hodowli i uprawy. Januszewicz wygłosił jeden z referatów pt. „Wpływ rodziny na życie społeczne”. Januszewicz zorganizował także pierwsze dożynki parafialne. Przygotowano specjalną scenę i bogaty program artystyczny (m.in. tańczono kołomyjki, owczarczyka, ryjlynder). Zorganizował także naukę gry na różnych instrumentach oraz założył orkiestrę smyczkową przy KSMM. Ks. Januszewicz zmarł 14 listopada 1947 r., jego pogrzeb przekształcił się w wielką manifestację. Benedykt Kozielski, jeden z parafian, mówi o nim krótko: „Był wielkim społecznikiem. Ma ogromny wkład w zbliżenie między parafianami a kierownictwem parafii. Nie było całowania ręki księdza, dużo pomogoł”.

Juzek Rudolf: urodził się 19 stycznia 1921 r. w Bełsznicy w wielodzietnej rodzinie bogatego gospodarza Juliusa i Anny zd. Witeczek. Po ukończeniu miejscowej szkoły powszechnej rozpoczął naukę w rybnickim gimnazjum. Uczęszczał do jednej klasy m.in. z Dominikiem Lasokiem, Henrykiem Frosem i Zygmuntem Nowomiejskim. Z powodu wybuchu wojny nie ukończył nauki. Pracował krótko w mleczarni w rodzinnej Bełsznicy. W 1942 r. otrzymał powołanie do wojska na front wschodni gdzie dostał się do niewoli radzieckiej, a potem do obozu w Sielcach nad Oką i formowanej tam II Dywizji Wojska Polskiego im. H. Dąbrowskiego z nominacją na zastępcę dowódcy baterii 120 mm szóstego pp. Następnie pełnił funkcję zastępcy dowódcy trzeciego batalionu i wreszcie instruktora w sztabie 6 pułku, potem w sztabie I Armii. W jej składzie podążał na Zachód m.in. przez okolice Berdyczowa (na Ukrainie poznał J. Ziętka), rz. Styr, Chełma w kierunku Puław (nad Wisłą), wreszcie Warszawy. Uczestniczył w jej zajęciu. Następnie został oddelegowany przez sztab generalny do dyspozycji gen. Aleksandra Zawadzkiego w Katowicach, który skierował go do Rybnika. Następnie dowodził Baonem Straży Aprowizacji przy Urzędzie Wojewódzkim Śląsko-Dąbrowskim z zadaniem ochrony magazynów i transportu towarów. Pełnił wysokie funkcje partyjne. W latach 60-tych był sekretarzem KW PZPR, Przewodniczącym Komitetu ds. Rolnictwa oraz Przewodniczącym Wojewódzkiej Komisji Kontroli Partyjnej. Był też posłem do Sejmu, zasiadał w Centralnej Komisji Kontroli Partyjnej. Zmarł 5 lutego 1981 r. Był m.in. współ-autorem pozycji pt. „Udział Ślązaków i Zagłębiaków w walkach I i II Armii Wojska Polskiego w latach 1943- 45” (Katowice 1964).

Langmann Jerzy Maria: urodził się 31 lipca 1903 r. w Krakowie w domu rzeźbiarza Zygmunta i Heleny z Schweigerów. Tutaj ukończył szkołę powszechną i gimnazjum realne. W 1920 r. zgłosił się jako ochotnik do wojska, a następnie podjął pracę nauczyciela szkoły powszechnej na Górnym Śląsku angażując się jednocześnie w akcję plebiscytową. W 1922 r. uzyskał świadectwo dojrzałości. W latach ok. 1924-28 uczył w szkole powszechnej w Turzy Śląskiej. Mieszkał w tym czasie u Augustyna i Albiny Meisel. Sprowadził z Krakowa obraz św. Teresy od Dzieciątka Jezus, który umieszczono w kościele w Jedłowniku, a po II wojnie światowej przeniesiono do kaplicy w Maruszach. Miał też gromadzić różne zabytki sztuki, znajdujące się w okolicznych parafiach (na potrzeby muzealne?). W latach 1925-27 pracował w redakcjach pism „Młody Polak” i „Orlęta”, od 1927 r. tworzył i prowadził Dział Etnograficzny w Muzeum Śląskim w Katowicach. W latach 1928-32 studiował etnografię, a następnie w latach 1932-37 historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W tym czasie zorganizował wystawę Polska Sztuka Religijna (1931) oraz wystawę dzieł Juliana Fałata. Zajmował się także konserwacją zabytków. W roku 1936 podjął stałą pracę w Polskim Radiu w Katowicach jako kierownik działu programowego, a od 1938 r. w Centrali Polskiego Radia w Warszawie. Relacjonował m.in. kanonizację św. A. Boboli, pogrzeb Piusa XI, wybór i koronację Piusa XII. W 1939 r. uzyskał magisterium z filozofii w zakresie historii sztuki. Po wybuchu wojny pracował dalej pod kierunkiem promotora - T. Szydłowskiego i wykładał w Kolegium Kamedułów w Krakowie. 18 lutego 1941 r. został aresztowany. Trafił do więzienia na Montelupich, a następnie do Buchenwaldu. 18 kwietnia 1945 r. dostał się w ręce Amerykanów. W tymże roku udał się do Rzymu i podjął studia teologiczne w Pontificia Universitas Gregoriana, a następnie w Pontificio Instituto di Archeologia Cristiana (uwieńczone licencjatami). W tym czasie przyjął święcenia kapłańskie. Rozpoczął działalność kolekcjonerską. W kręgu jego zainteresowań znalazła się m.in. twórczość artystyczna Polaków na obczyźnie i polska sztuka religijna. Zebrał także ponad 560 tomów różnych wydań „Quo vadis” w 41 językach. W 1965 r. obronił dysertację doktorską o posągach dobrego Pasterza na obszarze śródziemnomorskim „Catalogo delle statue representanti il Buon Pastore”. W latach 1960- 70 wykładał archeologię chrześcijańską na Angelicum, a następnie do 1978 r. na Papieskim Wydziale Teologicznym w Krakowie. W prowadzonej w tym okresie w Rzymie „Szkole Niedzielnej” przybliżał słuchaczom konkretne zabytki rzymskie. W wykładach uczestniczył m.in. Karol Wojtyła. W roku 1977 z inicjatywy Langmana w kościółku „Quo vadis” przy Via Antica umieszczono popiersie Sienkiewicza. W tym czasie L. Poświęcał wiele uwagi kolonii polskiej w Adampolu oraz twórczości Polaków, m.in. T.O. Sosnowskiego, którego dzieła dzięki zabiegom Langmana wyeksponowano na Lateranie. Wśród jego gości w mieszkaniu przy Via Urbana 20 w Rzymie byli m.in. profesorowie: Tatarkiewicz i Lorentz oraz król Gustaw VI Adolf. Jan Paweł II zapraszał Langmana na audiencje świąteczne i imieninowe obiady. Zmarł 18.01.82 r. w szpitalu Gemelli w Rzymie. Jest autorem autobiograficznej książki „Oczekiwanie- Buchenwald.”.

D. Jakubczyk